Od 10 grudnia 2010 do 27 lutego 2011 w Galerii Miejskiej w Bydgoszczy oglądać można było wystawę „Ogród marzeń" prezentującą współczesną sztukę albańską prawie zupełnie nieznaną polskiemu odbiorcy.
Albania przez wiele lat zniewolona, izolowana, walcząca o przetrwanie i zachowanie tożsamości narodowej, próbuje odzyskać należne jej miejsce w zjednoczonej Europie, należne ze względu na wielowiekową kulturę -jedną z najstarszych w rodzinie państw europejskich - którą z wielka determinacją kultywują i chronią przez wieki zaborów i okrucieństw jakich doznali jako naród. Stanowi to również płaszczyznę wspólnych doświadczeń Polski i Albanii, wspólnych dążeń wyzwoleńczych i problemy w budowaniu społecznego i kulturowego ładu.
Jest to doskonała okazja do prezentacji najnowszej sztuki Albanii, sztuki nowego oddechu. Pokazania siły i podobieństw zniewolonych społeczeństw, ich pragnień, witalności i kreatywności.
Prezentacja wystawy w Polsce da możliwość opowiedzenia losów narodu rzuconego w wir bezkompromisowej walki, wielkich i zaborczych interesów ideologii, ekonomii, pożądania władzy zmiatającej wartości ludzkie i egzystencjalne. Ten bagaż jest przyczyną pojawienia się jednocześnie języka operującego tradycyjną formą i historycznym odniesieniem budującym formy oparte o nowoczesność, mające w sobie obraz przyszłości.
Wystawa ukazała opierające się na doświadczaniu społecznym działania wielokierunkowe pod względem formy jak i treści. Postawy artystyczne współczesnej Albanii. Pamięć historii i jednocześnie pragnienie przyszłości objawiające się w wielogatunkowości działań twórców. Od malarstwa, poprzez formy przestrzenne /w tym instalacje video/, fotografie, performance do nowych mediów. Polski widz miał możliwość porównania dążeń tamtejszego społeczeństwa wyrażonych językiem artystów obrazujących przemiany w nowatorskim wyrazie malarstwa, przetwarzanym cyfrowo obrazie fotografii czy w popularnym języku nowych mediów. Wszystkie formy wypowiedzi obracają się wokół historii, tożsamości Albańczyków w kontekście kultury i historii Europy.
Wystawa pokazała polskiemu widzowi złożoność kultury, pokazać ten zapomniany kraj poprzez jego współczesne realizacje. Ukazała, pomimo pewnej odrębności, jej nieodłączny element europejskiego ogrodu marzeń. Ogrodu w którym wyraz i stosunek do odmienności wszelkiego rodzaju jest wartością nadrzędną, pamiętających swój czas przeszły Albańczyków. Niebywały czas grozy który zachował w nich szeroka przestrzeń tolerancji i zrozumienia co przejawia się w ich artystycznych realizacjach.
W wystawie brało udział 28 twórców /Ali Oseku, Ardian Isufi, Albes Fusha, Ardian Kapo, Artan Peqini, Fatmir Miziri, Oert Miziri, Gazment Leka, Najada Hamza, Merita Selimi, Sadik Spahija, Vladimir Myrtezai (Groshi), Genc Mulligi, Lumturi Blloshmi, Genc Permeti, Adem Rusinovci, Majlinda Kelmendi, Ilir Butka, Fabiola Zoto, Eriet Mucolari, Lindar Muca, Viola Kokalari, Rozeta Hoxhai, Dile Gjin, Gentiana Meta, Kedi Meniku, Kedi Meniku, Renato Alickolli. / .
Pochodzimy z Albanii, niewielkiego kraju śródziemnomorskiego, obecnie trochę przypadkowo klasyfikowanego jako Bałkany Zachodnie, a zamieszkanego od zamierzchłych czasów, gdy ludzka pamięć zanika w milenia. Wciśnięci między Wschod a Zachod, mieszkańcy tego terytorium Iliryjczycy, a później Albańczycy) musieli stawiać czoła wyzwaniom rzucanym przez rożne wcielenia cywilizacji helleńskiej, rzymskiej, bizantyjskiej i otomańskiej, aż po wyzwania współczesne, które zmieniły przyszłość w teraźniejszość. Pochodzimy z daleka, pragniemy wznowić dialog zerwany w pewnym momencie, chcemy ukształtować nowe partnerstwo. W tej ambitnej podroży protagonistami są uczestniczący w projekcie autorzy, dzięki których interesującym zbiorom to niesamowite wydarzenie stało się możliwe. Są uznawani za najbardziej wybitne autorytety, wśród nich znajdują się zasłużeni wykładowcy akademiccy. Ich misją jest przedstawić samych siebie i swój kraj. Aby się tu pojawić, musieli zmierzyć się z wieloma niespodziankami, często nieprzyjemnymi, czasowo doświadczając rozdwojonej rzeczywistości: przed i po 1990 roku. W pierwszym okresie, w warunkach mocno ograniczonej swobody wypowiedzi i dostępu do informacji, wykreowali swoje artystyczne tożsamości. W trakcie długiego procesu, nieustannych eksperymentów i rozmaitych propozycji osobistych kształtowała się ich sztuka. Stając twarzą w twarz z nową społeczną rzeczywistością, która sugerowała możliwość zmian, byli jednymi z pierwszych, którzy się zaangażowali. Będąc w awangardzie, reagowali refleksją, zdobywali świadomość w efekcie dynamicznego procesu, nie bez nieporozumień, często zaskakując swoim wkładem. Pasję prosto z serca połączoną z odpowiedzialnością i gotowością do sięgania do „ogrodu marzeń” czuć wszędzie. Wybranych artystów można potraktować jako prawdziwą elitę, grupę bardzo spójną, zorientowaną postmodernistycznie. Każde z nich na swój sposób potwierdza to. W ich pracach pojawia się wiele interesujących sytuacji, wyrażonych za pośrednictwem rożnorakich mediów, wykonanych z miłością i zaangażowaniem, w większości ukoronowanych sukcesem. Ze wszystkich prac ujętych w tym projekcie czerpiemy wrażenia i odczucia emocjonalne, czasami bardziej inteligentne, czasami bardziej delikatne. W niektórych pracach sytuacje przedstawiane są wyraźniej, gdzie indziej bardziej płynnie, a odniesienia w nich zawarte dotyczą czasem miejsca pochodzenia, a czasem miejsca poza tym centrum. Ci artyści są już wolni. /Prof. Fatmir Miziri, fragment tekstu do katalogu/
(...) Artyści albańscy zawierzyli swoją działalność swojej kulturze, swojemu miejscu przeznaczenia. Z jednej strony można określić ich twórczość jako tzw. sztukę komentującą, polityczną itd. Nie w tym rzecz. Nie w nazewnictwie jest istota, ponieważ jest ono oznaką choroby niemożliwości. Sztuka zawsze ocierała się o politykę, problemy społeczne, mentalne, moralne czy też to wszystko co związane jest z naszym bytem. Nawet, gdy to była abstrakcja, taszyzm czy fotorealizm. Sztuka to obraz miejsca, obraz nadziei, odmienności, odkrywania i kontynuowania kultury. Nie można jej dzielić na globalną i nie. Nie ma sztuki globalnej, takowa nie istnieje. Jeżeli ktoś natomiast uważa, że jest lub próbuje wykreować takową, to świadczy to tylko o marności jego i promowanego wytworu. Globalne jest puste i bez wartości. Nie mające za sobą kreatora sensu kulturowego, a jedynie kreatora niewartości i zapaści kulturowej. Sztuka bez korzeni nie istnieje. Tylko zrozumienie owych swoistych kulturowych powiązań pozwala stwarzać rzeczy niepowtarzalne, pełne istoty metafizycznej i o ludzkim wymiarze. Sztuka nie ma być ani ładna, ani prosta. Ma nieść ze sobą nas samych wobec innych. W tym miejscu należy się ukłon poniesionym na albańskość twórcom z tego małego bałkańskiego kraju. Czytając ich dzieła odkrywam ich czas, miejsce, byt i wolę. Daję sobie poprzez ich twórczość wartość poznania i zrozumienia jednej z podstawowych prawd: prawdą drzewa pomarańczowego jest ziemia na której rośnie. Wszystko inne to blaga. /Wacław Kuczma, fragment tekstu do katalogu/
Wystawie "Ogród marzeń. Współczesna sztuka Albanii" towarzyszyły wykłady:
16.01.2011 (niedziela) godz. 16.00
Rigels Halili, Komunizm po albańsku - jak Albańczycy budowali komunizm i jak się to im (nie) udało
Wykład "Komunizm po albańsku - jak Albańczycy budowali komunizm i jak się im (nie) udało" w Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy będzie swoistą próbą pokazania, jak pojawiły się, rosły w siłę i zwyciężyły idee komunistyczne w Albanii w 1945, a potem jak Albańczycy próbowali budować tenże komunizm przez następne 45 lat, na czym się wzorowali i czy, jeśli tak, co swojego wnieśli do tej ogólno-światowej utopii, a także jakim kosztem. Nie będzie to wyliczenie faktów, ani też historia polityczna, lecz raczej opowieść o losach kraju, a w tym losach rodziny prowadzącego wykład Rigelsa Halili, zwykłej albańskiej rodziny, do której zapukała Historia. Wykład będzie ilustrowany audio-wizualnie fragmentami pieśni, kronik filmowych i materiałami propagandowymi. Tym samym będzie on tworzyć swoisty kontekst do wystawy w Galerii Miejskiej w Bydgoszczy. Rigels Halili urodził się w Gjirokastrze (Albania) w 1975 roku. Studiował tam filologię, a następnie filologię polską i antropologię kultury na Uniwersytecie Warszawskim. Studia doktoranckie ukończył w Szkole Nauk Społecznych, a doktorat poświęcony tradycjom śpiewu epickiego wśród Albańczyków i Serbów obronił w Instytucie Kultury Polskiej UW. Rigels Halili uczył na Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie w Tiranie, Uniwersytecie Belgradzkim, oraz Szkole Studiów Słowiańskich i Europy Wschodniej przy University College London. Obecnie pracuje w Instytucie Filologii Słowiańskiej UMK oraz w Studium Europy Wschodniej UW.
25.01.2011 (wtorek) godz. 18.00
Marcin Szubstarski, Ilirowie - praprzodkowie Albańczyków
Według jednej z hipotez dotyczących pochodzenia Albańczyków, za ich przodków uważa się starożytnych Ilirów. Mimo, że nie ma niezbitych dowodów potwierdzających tę koncepcję, to jest ona zdecydowanie najpopularniejsza, szczególnie wśród samych Albańczyków. Ilirowie są jednym z najmniej poznanych ludów zamieszkujących starożytne Bałkany. ?wiadczyć może o tym fakt, jak mało miejsca jest im poświęcone w polskiej historiografii. Ilirowie przez pewien okres czasu odgrywali podmiotową rolę w stosunkach panujących na starożytnych Bałkanach, a także w basenie Morza ?ródziemnego. W swojej długiej historii, Ilirowie potrafili stawić czoła pozostałym potęgom tego rejonu jak np. Spartanie, Macedończycy, czy w końcu Rzymianie, którego wyższość musieli ostatecznie uznać. Głównym tematem wykładu będą dzieje tego mało znanego ludu od czasów najdawniejszych aż po ostateczny upadek ich państwa w wojnie z Rzymem w roku 168 p.n.e. Opisane są najważniejsze etapy tworzenia się królestwa Ilirów, a także ich rola w najważniejszych wydarzeniach kształtujących sytuację polityczną na Bałkanach, na przełomie wieków, między innymi: wielka kolonizacja grecka, wojny perskie, wojna peloponeska, tworzenie się i upadek Imperium Macedońskiego i ostatecznie ekspansja rzymska. Na wykład zapraszam nie tylko pasjonatów historii ale także wszystkich zainteresowanych starożytnymi Bałkanami, których historię, nie tworzą wyłącznie Hellada i Macedonia. Marcin Szubstarski, student studiów uzupełniających magisterskich na kierunku filologia bałkańska. Z zamiłowania historyk, praca licencjacka pt. "Polityka Włoch w okupowanej Albanii w latach 1939-43" została wyróżniona w konkursie na najlepszą pracę licencjacką.
25.01.2011 (wtorek) godz. 18.00
Izabela ?ołnowska-Ivanoska, Tajemnicze pochodzenie języka albańskiego
Problem wyjaśnienia pochodzenia języka albańskiego od wielu już lat stanowi dla naukowców nie lada wyzwanie. Na ten temat spierają się specjaliści różnych dziedzin, między innymi językoznawcy i kulturoznawcy. Taki stan rzeczy nie dziwi, gdy weźmiemy pod uwagę fakt, iż teren Albanii przez wiele lat znajdował się pod wpływem różnych kultur. Wykład „Tajemnicze pochodzenie języka albańskiego” będzie próbą przybliżenia teorii tłumaczących pochodzenie języka albańskiego, z uwzględnieniem ich historycznych i kulturowych uwarunkowań. Izabela ?ołnowska–Ivanoska (ur. 1985) – absolwentka filologii bałkańskiej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i filologii angielskiej w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Toruniu. Członkini toruńskiego zespołu Bałkany ?piewają. Zespół w 2010 roku wydał debiutancki album. Miłośniczka nauki języków obcych, zwłaszcza bałkańskich, a także kultury Bałkanów.
01.02.2011 (wtorek) godz. 18.00
Urtan Muçolli, Turbofolk - kicz, czy też element kultury narodu albańskiego?
Mój wykład pt. "Turbofolk - kicz, czy też element albańskiej kultury narodowej", skupia się głównie wokół analizy porównawczej tendencji muzycznych występujących Albanii oraz na zachodzie np. w Polsce. Chodzi o to, aby ukazać wartość naszego, albańskiego turbofolku oraz to, iż jesteśmy z niego dumni, mimo prostoty konstrukcji jaką posiada. Podczas swojego wystąpienia, będę też chciał omówić cały proces tworzenia się biznesu, związanego z tym gatunkiem muzyki oraz będę chciał przedstawić postacie albańskie (piosenkarzy) głęboko w nim zakorzenione. / Urtan Muçolli/ Urtan Muçolli urodził się w stolicy dzisiejszego Kosova, Prishtinie. Od 18 lat mieszka w Polsce, w Olsztynie. Obecnie jest studentem II roku filologii bałkańskiej na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zainteresowania: fotografia, podróże, piłka siatkowa, kuchnia oraz języki obce, z czym szczególnie łączy swoją przyszłość. W wolnych chwilach pracuje jako tłumacz języka albańskiego. Dodatkowo uczy też podstaw tego języka osób, które się do mnie prywatnie zgłaszają. Jego największym hobby jest muzyka, a konkretnie ta klubowa. Jest DJ-em, a gatunek muzyczny w którym czuje się najlepiej, to house.
01.02.2011 (wtorek) godz. 18.00
Aleksandra Szopa, Albania - wstęp do zakochania
Koniec zimy bliżej już, niż dalej - czas rozbudzić w sobie wiosenne przebiśniegi... "Albania - wstęp do zakochania" ma nam w tym właśnie pomóc! Mowa będzie o pięknych zakątkach Shqiperiji, uśmiechniętych góralach, pysznych "burkach" ze szpinakiem, wygrzewaniu się na plaży i wycieczkach w dzikie góry. Wszystko to wsparte prezentacją fotografii z "fotogenicznej" Albanii. Słowem: wrażeń bez liku. Do zakochania jeden krok... Aleksandra Szopa (ur. 1985 r.) studentka II roku studiów uzupełniających na kierunku filologia bałkańska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu). Członek akademickiego zespołu "Bałkany ?piewają" łączącego tradycyjne rytmy bałkańskich pieśni ze współczesnym brzmieniem (www.myspace.com/balkanyspiewaja). Wielbicielka podróży w rejony mniej znane, szczególnie te południowo-wschodnioeuropejskie. W 2008 roku spędziła 8 miesięcy w Kosowie wolontariacko pomagając małym Cyganom uczyć się języka angielskiego. Czas spędzony w Kosowie z Romami, uważa za najweselszy okres w swoim życiu!
01.02. (wtorek) godz. 18.00
Justyna Irla, Kanun Lekë Dukagjini - opowieść o albańskim prawie zwyczajowym wczoraj i dziś
"W swoim wystąpieniu opowiem o bardzo ważnym składniku kultury albańskiej, który mimo swojej długiej historii, nadal znajduje odzwierciedlenie w świadomości Albańczyków. Jest to albańskie prawo zwyczajowe, którego najpełniejszym wyrazem jest – „Kanun Leka Dukagjini”. Jego poznanie przybliża do zrozumienia albańskiego kodu kulturowego. W swoim wystąpieniu pragnę wyjaśnić istotę i znaczenie Kanunu, przedstawić jego przeszły i współczesny charakter. Wypowiedź moja podzielona będzie na kilka części. W pierwszej kolejności, wyjaśnię pojęcie prawa zwyczajowego, przedstawię charakter albańskiego Kanunu, przybliżę postać Leka Dukagjini. Następnie omówię budowę tego kodeksu i przedstawię, wybrane przeze mnie, istotne prawa. Zarysuję również teorię japońskiego badacza – Kazuhiko Yamamoto, na temat etycznej struktury Kanunu. Aż wreszcie opowiem o jego funkcjonowaniu współcześnie. Swoje wystąpienie wzbogacę o prezentację". /Justyna Irla/ Absolwentka studiów magisterskich, na kierunku Etnologia i studiów licencjackich, na kierunku Filologia Bałkańska Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (2010 r.). Obecnie, studentka SUM Filologii Słowiańskiej UJ, specjalizacja – język bułgarski. Uczestniczyła w kursie języka albańskiego w Tiranie (2008 r.) i seminarium poświęconym językowi i kulturze Albanii w Prisztinie (2009 r.). Była również stypendystką programu Erasmus w Bułgarii (2009). W roku 2010 wzięła udział w teatralnej wymianie młodzieżowej w ramach europejskiego programu “Youth in the action”. Poza tym, była aktywną uczestniczką toruńskiej, lokalnej grupy Amnesty International. Działała przy organizacji festiwalu „Etniczny Zawrót Głowy”. Podczas stypendium, przeprowadziła etnologiczne badania terenowe, które były podstawą do napisania jej pracy magisterskiej pt. „MACEDONIA OCZAMI MŁODYCH BUŁGARÓW. Obraz Macedończyków i Republiki Macedonii, rozpatrywany z perspektywy młodego pokolenia Bułgarów, na podstawie badań etnologicznych przeprowadzonych w Bułgarii, w mieście Błagojevgrad”.Autorka pracy licencjackiej pt. „Przebieg podstawowych zróżnicowań fonetycznych występujących w geograficzno-historycznym regionie Macedonii”. Publikacja w roczniku „Okolice” - „Dziecięca kreacja świata w XXI wieku, czyli opowieść spod znaku współczesnego folkloru słownego”. Główne obszary jej zainteresować skupiają się wokół Bałkanów – problemów etnicznych regionu; pograniczy bałkańskich, w szczególności bułgarsko-macedońskiego i albańsko-macedońskiego; konfliktów narodowościowych i etnicznych; mitów narodowych; religijności ludowej; języka i jego znaczenie na Bałkanach; relacji międzykulturowych. Jej pasją są również podróże i poznawanie ludzi.
27.02.2011 (niedziela) godz. 16.00
Magdalena Kus, Sztuka albańska - socrealizm i współczesność
Wykład będzie poświęcony charakterystyce kondycji kultury albańskiej ( szczególności malarstwa) między zakończeniem drugiej wojny światowej a upadkiem dyktatury Envera Hoxhy, a następnie omówieniu, różnych w formie, prac wybranych albańskich artystów współczesnych. Kulturę w okresie dyktatury przedstawię charakteryzując stosunek władz albańskich do sztuki, do artystów, a także w oparciu o opis drogi życiowej i twórczości malarza Maxa Velo. Rozwój sztuki współczesnej przedstawię opowiadając o pracach wybranych artystów, którzy wystawiają zarówno w Albanii, jak i poza jej granicami. Postaram się również opowiedzieć o życiu artystycznym w dzisiejszej Albanii. Magdalena Kus: jestem absolwentką filologii bałkańskiej na UMK w Toruniu i studentką dziennikarstwa na UW. Współpracowałam z kilkoma kulturotwórczymi instytucjami w Toruniu: m.in. z Teatrem Wiczy, Klubem Od Nowa oraz z Galerią Dla... przy organizowaniu i obsłudze festiwali teatralnych, koncertów oraz wystaw sztuki współczesnej.
